3. Diagnoza obecnego stanu środowiska na terenie Gminy Lubniewice

Środowisko przyrodnicze w gminie w porównaniu do innych obszarów województwa lubuskiego charakteryzuje lepszy stan sanitarny. Wynika to z większej odporności ekosystemów rolnych i leśnych oraz mniejszej antropopresji. Położenie przestrzenne w oddaleniu od większych koncentracji ludności i uciążliwego przemysłu oraz występowanie dużych kompleksów leśnych i jezior stwarza dobre warunki zamieszkania i wypoczynku. W obszarze gminy występują znaczne obszary biologicznie czynne funkcjonujące jako bank genów. Strukturę tych obszarów wyznaczają tzw. korytarze ekologiczne o dużym dynamizmie hydrosfery i związanych z nią ekosystemów i ekonów. Korytarze ekologiczne obejmują swoim zasięgiem strefy alimentacji wód. Występują jeziora o zlewniach rolniczych i rolniczo-leśnych, przepływowe z licznymi dopływami zasilanymi z terenów źródliskowych. Charakterystyczna dla tych struktur jest duża otwartość na antropopresje powodującą w obszarach pogorszenie stanu sanitarnego wód i cieków oraz pogorszenie stanu atmosfery i podwyższone emisje (opad zanieczyszczeń).

Stan środowiska przyrodniczego w obszarze gminy jest zróżnicowany. Cechy i funkcjonowanie środowiska powodują, że w obszarach przylegających do sieci hydrograficznej jest ono mało odporne na degradacje i presje. Dotyczy to w szczególności:

·        środowiska wodnego,

·        występowania erozji wodnej i wietrznej obszarów o zróżnicowanej rzeźbie terenu, czemu w większości przeciwdziałają zalesienia.

W obszarze gminy występuje lokalne zagrożenie środowiska związane z dużą presją w wyniku:

·        rozwiniętego rybactwa z gospodarstwami stawowymi,

·        spalania głównie paliw stałych w kotłowniach i gospodarstwach domowych,

·        deponowanych w środowisku gruntowym zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego z gospodarki wielkoobszarowej, którą charakteryzowała duża intensywność produkcji zwierzęcej i wykorzystywania środków chemicznych.

Pomimo zmniejszenia się tych oddziaływań, stan czystości jest niezadowalający (I-III klasa). Stan środowiska jest jednak lepszy niż w wielu obszarach województwa lubuskiego.

3.1. Powietrze atmosferyczne – źródła i stan zanieczyszczenia powietrza

Jakość powietrza na obszarze gminy Lubniewic jest dobra, a wieloletnie badania poziomu stężeń podstawowych zanieczyszczeń wskazują na systematyczną poprawę w tym zakresie.

Badania jakości powietrza wykonuje się w ramach monitoringu krajowego (Inspekcja Ochrony Środowiska oraz Inspekcja Sanitarna), na który składają się dwie sieci stacji:

·        sieć nadzoru ogólnego – w tym jedna zlokalizowana w Sulęcinie,

·        sieć podstawowa – badania wykonywane poza terenem powiatu sulęcińskiego.

Ponadto w ramach monitoringu regionalnego prowadzi się badania metodą z pasywnym poborem próbek i przy użyciu ambulansu pomiarowego imisji AI10, w 7 miejscowościach powiatu sulęcińskiego, m.in. Lubniewice, Glisno i Jarnatów.

Poza tym w 2001 roku Inspekcja Sanitarna prowadziła badania stężeń NO₂ i generalnie w żadnym punkcie pomiarowym na terenie gminy Lubniewice nie stwierdzono wówczas przekroczenia wartości stężeń dopuszczalnych.

Najwyższe wartości stężeń SO₂ i NO₂ koncentrują się głównie wokół dużych miast (Lubniewice), gdzie na stosunkowo małej powierzchni znajduję się duża ilość punktowych źródeł emisji zanieczyszczeń. Na jakość powietrza ma wpływ sposób zabudowy terenu i pora roku. W gęsto zabudowanych miejscach dochodzi do słabej wymiany mas powietrza i kumulowania się zanieczyszczeń. Jakość powietrza pogarsza się w miesiącach zimowych w sezonie grzewczym, gdzie oprócz emisji ze źródeł komunikacyjnych występuje emisja ze źródeł energetycznego spalania paliw.

Na terenie gminy Lubniewice do głównych źródeł zanieczyszczeń należą lokalne kotłownie i paleniska domowe. Również duża ilość zanieczyszczeń powstaje podczas wypalania ściernisk.

Od niedawna gmina Lubniewice przystąpiła do budowy sieci gazowej średniego ciśnienia, z którego korzysta jednak niewielki procent mieszkańców i to tylko z samego miasta.

Ponadto coraz więcej gospodarstw domowych rezygnuje z kotłów węglowych na rzecz pieców na odpady z drewna, takich jak: trociny, brykiety, pelety.

Z przedsięwzięć zrealizowanych w 2005 roku Gmina Lubniewice wymieniła kocioł węglowy na gazowy w budynku Urzędu Miejskiego, węglowy na olejowy w świetlicy wiejskiej w Gliśnie, zbudowała dwie drogi na osiedlach w Lubniewicach oraz zmodernizowała kilka dróg dojazdowych do pól na terenie całej gminy.

3.2. Wody powierzchniowe – charakterystyka i stan zanieczyszczenia wód

Z wód powierzchniowych należy wymienić: ciek wodny – Lubniewkę, jeziora – Lubniewsko, Lubiąż, Krajnik, Jarnatowskie, Krzywe, Janowiec, Śmierdzące, Rogi oraz wiele mniejszych jezior wytopiskowych tzw. „oczek”. Stanowią one zasadniczy element krajobrazowy omawianego obszaru.

Mniejsze cieki wodne mają przebieg uzależniony od jednego zagłębienia bezodpływowego do drugiego. W większości są one regulowane przez człowieka, który usiłował i usiłuje osuszyć liczne oczka, torfowiska oraz podmokłe łąki. Dominującym ciekiem całej sieci wodnej omawianego obszaru jest Lubniewka, długości ok. 27 km. Lubniewka jako ciek typu nizinnego charakteryzuje się bardzo wyrównaną gospodarką wodną. Zawdzięcza to jeziorom Lubniewsko, Lubiąż i Krajnik, które odgrywają rolę zbiorników retencyjnych.

Ogromny wpływ na retencję wód Lubniewki ma działalność człowieka, który wykorzystując spadek rynny między jeziorami Lubiąż i Krajnik oraz poniżej jeziora Krajnik zbudował trzy jazy o wysokości 2,8 m, 1,5 m i 1,0 m. W przeszłości spiętrzenia wody wykorzystywano do napędu kół młyńskich (niegdyś w pobliżu Lubniewic były trzy młyny). Dzisiaj wykorzystuje się je do regulacji wody w dolinie Lubniewki. Maksymalny przepływ wód przy otwartym jazie wynosi około 12,8m³/sek. Średni przepływ przy zamkniętych jazach wynosi 0,7 m³/sek. Dla utrzymania prawidłowej gospodarki wodnej powinien on wynosić 0,4 m³/sek., wówczas stan wód utrzymywać się będzie na jednakowym poziomie.

Kolejnym czynnikiem regulującym stan wód Lubniewki jest szata roślin w postaci ogromnych kompleksów leśnych, przez które przepływa.

Badania jakości wód Lubniewki prowadzone były w 2000 roku w miejscowości Rudnica – w 5,2 km biegu rzeki. Rzeka ta stanowi odbiornik ścieków z mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Lubniewicach. Stan czystości rzeki Lubniewki w poszczególnych grupach wskaźników przedstawiono w tabeli nr 6.

Tabela nr 6. Ocena stanu czystości rzeki Lubniewki w 2000 r. w poszczególnych grupach wskaźników – na podstawie badań wykonanych w ramach monitoringu regionalnego

Źródło: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze: Stan środowiska w województwie lubuskim w 2000 roku. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Zielona Góra – Gorzów Wielkopolski. 2001, str. 59

Warto podkreślić, że o zaliczeniu wód Lubniewki do III klasy czystości decyduje jedynie nienajlepszy stan sanitarny rzeki, wiążący się z wykorzystaniem jej jako odbiornika ścieków. Pozostałe wskaźniki kształtując się na poziomie I-II klasy świadczą korzystnie o czystości wód Lubniewki. Niemniej po zmodernizowaniu oczyszczalni ścieków w Lubniewicach w 2005 roku można mieć pewność, że stan sanitarny ulegnie szybkiej poprawie.

Z wód powierzchniowych najważniejsze znaczenie mają akweny jeziorne, zaliczane do jezior polodowcowych.

Największym zbiornikiem wodnym jest jezioro Lubniewsko (zwane także Nakońskim lub Świerkowskim) o powierzchni 240,4 ha, głębokości maks.- 15,1 m, długości maks.- 4865 m, szerokości maks.- 1100 m, długości linii brzegowej misy – 15100 m. Bezpośrednio przy jeziorze przebiega droga z Lubniewic do Jarnatowa, a w pobliżu wschodniego brzegu prowadzi droga z Lubniewic do Sulęcina. Obok przesmyku łączącego jeziora Lubniewsko i Lubiąż znajduje się leśne pole biwakowe. Jezioro o walorach żeglarskich, choć jeszcze w tym zakresie nie dość wykorzystywane.

Sumaryczna ocena stanu czystości wód jeziora dokonana według SOJJ wskazuje na III klasę. Pod względem sanitarnym jezioro odpowiadało wodom II klasy, nie miało to wpływu na wynik klasyfikacji.Omawiane jezioro jest umiarkowanie podatne na degradację i znajduje się w II kategorii. Jak wynika z przeglądu wskaźników morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych najkorzystniej oddziałuje na jezioro położenie wśród lasów. Najmniej korzystna cecha jeziora to bardzo mały stopień stratyfikacji wód.

Począwszy od roku 1993, kiedy to przeprowadzono pierwsze badania jeziora zgodnie z SOJJ, do trzecich badań w 2003 r., jezioro utrzymuje III klasę czystości. Między kolejnymi badaniami zaszły korzystne zmiany w gospodarce ściekowej na terenie zlewni, w efekcie których zbiornik miał szansę na poprawę czystości. Jedyna zauważalna poprawa to spadek wskaźnika liczbowego decydującego o klasie czystości – od 2,93 w 1993 r., poprzez 2,87 w 1998 r. do 2,67 w roku 2003. Wieloletnie wprowadzanie ścieków do jeziora, przy jego nie najgłębszej misie, spowodowało trudno odwracalne zmiany.

Jezioro Lubniewsko jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy wymaga szczególnej troski i dbałości m.in o właściwą gospodarkę wodno – ściekową w zlewni jeziora.

Jezioro Lubiąż jest związane z występującym na północ ostańcom wysoczyznowym, który zagrodził drogę spływającym wodom ku północy tworząc naturalną zaporę.

Zgodnie z wymogami SOJJ jezioro Lubiąż zostało sklasyfikowane w II klasie czystości wód jeziorowych.

Jezioro charakteryzuje znaczna podatność na degradację odpowiadająca III kategorii. O takiej ocenie decydują analizowane wskaźniki morfometryczne, hydrograficzne i zlewniowe, przyjmujące w większości niekorzystne wartości.

Wpływająca do jeziora Lubniewka, zarówno wiosną, jak i latem, odpowiadała II klasie czystości wód płynących. Wiosną zadecydowało o tym wyłącznie

stężenie BZT₅, latem oprócz BZT₅, ChZT i miano coli. Bardzo niska wartość tlenu rozpuszczonego wiosną deklasyfikowała dopływ z jeziora Krzywego. Podwyższone do wartości klasy II były ponadto utlenialność i ChZT. Latem stwierdzono zły stan sanitarny dopływu – III klasa. Pozostałe wskaźniki nie przekraczały norm dla I klasy. Wypływająca z jeziora rzeka Lubniewka wiosną pod względem wskaźników fizyczno-chemicznych klasyfikowała się w II klasie czystości wód. Decydowało o tym wyłącznie stężenie ChZT. Latem zły stan sanitarny powodował zaliczenie jej do III klasy.

Jezioro Lubiąż jest przykładem jeziora, które na przestrzeni dziesięciu lat obejmujących trzy cykle badań, poprawiło stan czystości wraz ze zmianą klasy z III do II. Badania przeprowadzone w 1993 i 1998 roku klasyfikowały jezioro w III klasie. Jednakże wynik punktacji w 1998 roku był już niższy niż pięć lat wcześniej. Z porównania poszczególnych wskaźników wynikało, że spadły stężenia azotu mineralnego, azotu całkowitego i fosforu całkowitego w warstwie powierzchniowej. Nieznacznie poprawiła się przezroczystość wód. Ostatnie badania z 2003 roku wykazały dalszą poprawę: wyraźnie zmalała produkcja biologiczna, zmniejszyły się jeszcze bardziej koncentracje związków azotowych. Tak więc podjęte przed ponad dziesięcioma laty działania porządkujące gospodarkę ściekową na terenie zlewni i w samych Lubniewicach (m. In. Odcięcie ścieków od jeziora) dało wymierne efekty.

Jezioro Krajnik, zwane też Trzciniec lub Żurawie, jest położone o 2,8 m poniżej poziomu jeziora Lubiąż. Jest to jezioro bardzo głębokie przy stosunkowo niedużej powierzchni. Charakterystyczną cechą tego jeziora jest jego budowa w kształcie „kotła” – mała powierzchnia i duża głębokość. Jest to jedno z najgłębszych jezior w województwie lubuskim. Wody jeziora Krajnik zasilane są przez ciek wypływający z oddalonego o 500 m jeziora Lubiąż. Ponadto zasilane jest też przez liczne źródliska oraz cieki odprowadzające z pobliskich pól i łąk. Jezioro Krajnik ma słabo urozmaiconą linię brzegową.

Badania jeziora Krajnik przeprowadziła Delegatura WIOŚ w Gorzowie Wlkp. wiosną i latem 2003 roku.

W ogólnej klasyfikacji fizyczno-chemicznej jezioro Krajnik mieściło się w III klasie. Dobre warunki sanitarne nie miały wpływu na wynik klasyfikacji.

Omawiany zbiornik jest stosunkowo odporny na degradację i zaliczony został do II kategorii. Najbardziej korzystne są wskaźniki związane z misą jeziorną – znaczny procent stratyfikacji wód i niski stosunek powierzchni dna czynnego do objętości epilimnionu.

Jezioro badano wcześniej w 1993 i 1998 roku. W 1993 roku jezioro Krajnik odpowiadało II klasie czystości wód jeziorowych. Pięć lat później stwierdzono III klasę. Porównanie wskaźników wykazało znaczny wzrost stężenia biogenów w warstwie powierzchniowej, przyrost biomasy wyrażający się stężeniami chlorofilu na poziomie nieodpowiadającym normom. Poprawił się natomiast stan sanitarny jeziora. W roku 2003 w stosunku do roku 1998 stężenia azotu całkowitego i wartości przewodności elektrolitycznej wzrosły z poziomu klasy III do nieodpowiadających normom. Określająca klasę czystości ogólna wartość liczbowa wzrosła na przestrzeni dziesięciu lat z 2,27 (klasa II) do 3,07 (klasa III). Pod tym względem powiększyło w porównaniu do innych obszarów województwa lubuskiego charakteryzuje  ja lepszy stan sanitarny. Wynika to z większej odporności ekosystemów rolnych i leśnych oraz mniejszej antropopresji. Położenie przestrzenne w oddaleniu od większych koncentracji ludności i uciążliwego przemysłu oraz występowanie dużych kompleksów leśnych i jezior stwarza dobre warunki zamieszkania i wypoczynku. W obszarze gminy występują znaczne obszary biologicznie czynne funkcjonujące jako bank genów. Strukturę tych obszarów wyznaczają tzw. korytarze ekologiczne o dużym dynamizmie hydrosfery i związanych z nią ekosystemów i ekonów. Korytarze ekologiczne obejmują swoim zasięgiem strefy alimentacji wód. Występują jeziora o zlewniach rolniczych i rolniczo-leśnych, przepływowe z licznymi dopływami zasilanymi z terenów źródliskowych. Charakterystyczna dla tych struktur jest duża otwartość na antropopresje powodującą w obszarach pogorszenie stanu sanitarnego wód i cieków oraz pogorszenie stanu atmosfery i podwyższone emisje (opad zanieczyszczeń).

Stan środowiska przyrodniczego w obszarze gminy jest zróżnicowany. Cechy i funkcjonowanie środowiska powodują, że w obszarach przylegających do sieci hydrograficznej jest ono mało odporne na degradacje i presje. Dotyczy to w szczególności:

·        środowiska wodnego,

·        występowania erozji wodnej i wietrznej obszarów o zróżnicowanej rzeźbie terenu, czemu w większości przeciwdziałają zalesienia.

W obszarze gminy występuje lokalne zagrożenie środowiska związane z dużą presją w wyniku:

·        rozwiniętego rybactwa z gospodarstwami stawowymi,

·        spalania głównie paliw stałych w kotłowniach i gospodarstwach domowych,

·        deponowania w środowisku gruntowym zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego z gospodarki wielkoobszarowej, którą charakteryzowała duża intensywność produkcji zwierzęcej i wykorzystywania środków chemicznych.

Pomimo zmniejszenia się tych oddziaływań, stan czystości jest niezadowalający (I-III klasa). Stan środowiska jest jednak lepszy niż w wielu obszarach województwa lubuskiego.

3.3. Wodociągi i kanalizacja

W gminie Lubniewice występuje lokalny system zaopatrzenia w wodę, stopień zwodociągowania jest wysoki i wynosi 99%. Długość rozdzielczej sieci wodociągowej wynosi ogółem 29,7 km, (w mieście 19,4 km, w obszarach wiejskich 10,3 km), w mieście 97 % ludności korzysta z wodociągów komunalnych:

·        wodociąg komunalny grupowy obsługujący miasto i wsie Glisno i Jarnatów,

·        ujęcia wody w Lubniewicach w tym w Osiedlach Świerczów i Trzcińce oraz we wsiach Glisno i Jarnatów,

·        miejscowe systemy zaopatrzenia w wodę występują w Osiedlu Świerczów oraz w osadzie Rogi (zakładowy).

Zużycie wody wynosi: 143,216 m³/rocznie, (w mieście 102,600 m³, na wsi 40,616 m³); na 1 mieszkańca wynosi ono ogółem 45,5 m³, (w mieście 51,3 m³, na wsi 40,66 m³). Gmina Lubniewice zużywa najmniej wody na jednego mieszkańca w całym powiecie sulęcińskim (60,1 l/d).

            Potencjalne możliwości ujęcia wody dla miasta Lubniewice wynoszą 2160 m³/dobę.

W 2004 roku w ramach programu SAPARD gmina Lubniewice rozbudowała rurociąg tranzytowy przesyłający wodę z Lubniewic do Osiedla Świerczów, w którym była zlokalizowana istniejąca sieć wodociągowa. Rozbudowana sieć wodociągowa dosyłowa i rozdzielcza obejmuje teraz całość Osiedla Świerczów. Gmina Lubniewice jest najlepiej zaopatrzoną w sieć kanalizacyjną gminą spośród wszystkich gmin powiatu sulęcińskiego, posiadająca 95% skanalizowania. Długość sieci kanalizacyjnej wynosi 22,7 km. W chwili obecnej nie podłączona jest do kanalizacji miejscowość Rogi, ze względu na dużą odległość od aglomeracji Lubniewic (planuję się budowę biobloku wraz z systemem kanalizacyjnym), Kolonia Lubniewice i nieliczne przysiółki.

W 2005 roku w ramach programu ZPORR zakończono modernizacje mechaniczno-biologicznej oczyszczalni ścieków w Lubniewicach oraz budowę kanalizacji sanitarnej w Jarnatowie i Gliśnie. Stan techniczny, technologia i sposób oczyszczania ścieków były przestarzałe i kosztowne – stanowiło zagrożenie dla procesu skutecznego oczyszczania ścieków.

Poza efektami finansowymi projekt generuje efekty dla społeczeństwa i warunków gminy, przyczyniając się do poprawy warunków pracy i życia mieszkańców oraz zwiększając atrakcyjność terenów wiejskich dla inwestycji pozarolniczych. Nastąpi poprawa stanu środowiska, ochrona i konserwacja dziedzictwa kulturowego. Nastąpi przyrost nieruchomości przyłączonych do gminnego systemu kanalizacyjnego, spadnie ilość zbiorników bezodpływowych (szamb). Zmniejszy się obciążenie gospodarstw domowych kosztami oczyszczania ścieków z tytułu różnicy między sumarycznymi kosztami oczyszczania 1m³ ścieków dowożonych z szamb, a zrzucanych do kanalizacji zbiorczej.