7. Zarządzanie i kontrola realizacji Programu

7.1. Zarządzania Programem

Warunkiem realizacji Programu Ochrony Środowiska jest ustalenie systemu zarządzania tym Programem. Zarządzanie Programem odbywa się z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarządzania zgodne z kompetencjami podmiotów zarządzających.

W odniesieniu do Gminnego Programu Ochrony Środowiska jednostką, na której będą spoczywały główne zadania zarządzania tym Programem będzie Gmina Lubniewice. Oprócz szczebla gminnego są jeszcze szczeble wojewódzki i powiatowy obejmujące działania podejmowane w skali województwa i powiatu, a także szczeble jednostek organizacyjnych, obejmujących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska.

Bezpośrednim realizatorem programu będą podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez Program oraz samorząd lokalny jako realizator inwestycji w zakresie ochrony środowiska na swoim terenie. Zarządzanie w stosunku do podmiotów gospodarczych korzystających ze środowiska odbywa się poprzez:

·       dotrzymywanie wymagań stawianych przez przepisy prawa,

·       porządkowanie technologii i reżimów obsługi urządzeń,

·       modernizacje stosowanych technologii,

·       eliminowanie technologii uciążliwych dla środowiska,

·       instalowanie urządzeń ochrony środowiska,

·       stałą kontrolę zanieczyszczeń.

Bezpośrednim odbiorcą programu będzie społeczeństwo gminy. Należy podkreślić, że władze gminy będą realizowały gminny program ochrony środowiska po raz pierwszy, co powoduje, że nie mogą się one kierować wypracowanymi wzorami i procedurami, a jedynie tworzyć je w procesie realizacji. Kierować się można jedynie zasadami przyjmowanymi dotychczas, a pochodzącymi z dokumentów dotyczących zrównoważonego rozwoju. Są one następujące:

·       swobody działania (poszczególne podmioty mają swobodę działania według posiadanych przez nie kompetencji. Realizują one własne cele zapisane w statutach, mają własne struktury, procedury, techniki działania zapisane w dokumentach organizacyjnych i regulaminach),

·       efektywne użycie środków (zasobów) - na wszystkich podmiotach ciąży obowiązek efektywnego i racjonalnego użycia środków,

·       wykorzystanie prostych rezerw (priorytetem w polityce krótko- i średniookresowej powinny być działania przynoszące duże efekty ekologiczne przy stosunkowo niskich nakładach. Do tych działań należą wszelkie działania prewencyjne, poprawa organizacji zarządzania, wprowadzanie zasad czystszej produkcji, poszanowanie energii i surowców oraz edukacja ekologiczna i działania na rzecz podnoszenia świadomości ekologicznej),

·       pomocniczość i solidarność (wszyscy uczestnicy programu są zobowiązani do współpracy w realizacji programu, do solidarnego ponoszenia kosztów jego realizacji oraz wspierania słabszych partnerów).

Zarządzanie Gminnym Programem Ochrony Środowiska w okresie początkowym będzie wymagało wyodrębnienia struktury zarządzania tym programem od struktury zarządzania środowiskiem, jednakże docelowo Program ten powinien utożsamiać się z systemem zarządzania środowiskiem i wypracować instrumentarium, które umożliwi osiągnięcie unifikacji obu systemów zarządzania. Jest to jeden z najważniejszych celów postawionych przed zarządzającymi Programem.

W programie uczestniczą cztery grupy podmiotów:

1. Podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu Programem

2. Podmioty realizujące zadania Programu

3. Podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty Programu

4. Społeczność gminy jako główny podmiot odbierający wyniki działań Programu.

Główna odpowiedzialność za realizację Programu spoczywa na Burmistrzu Gminy, który składa Radzie Miasta i Gminy raporty z wykonania Programu. Burmistrz współdziała z organami administracji rządowej i samorządowej oraz z samorządem powiatowym, które dysponują odpowiednim instrumentarium (m.in. uchwalają plan zagospodarowania przestrzennego jako prawo miejscowe, wydają decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, realizują gospodarkę wodno-ściekową i gospodarkę odpadami, prowadzą gospodarkę zielenią).

Instrumenty finansowe przeznaczone na realizację zadań programu znajdują się bezpośrednio w dyspozycji Zarządu Województwa a pośrednio w dyspozycji Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (kompetencje nadzoru merytorycznego zostały przekazane ustawowo zarządowi województwa).

7.2. Mierniki realizacji Programu

Podstawą dobrego systemu oceny realizacji programu jest odpowiedni system sprawozdawczości oparty na miernikach (wskaźnikach) ekonomicznych, stanu środowiska i zmianach presji na środowisko, a także na wspomnianym wcześniej wskaźniku świadomości społecznej.

Proponuje się następujące wskaźniki (mierniki):

a)      w grupie mierników ekonomicznych mierniki dotyczące jednostkowych kosztów uzyskania określonego efektu ekologicznego:

·       łączny koszt uzyskania efektu, w tym:

·       inwestycyjny koszt jednostkowy uzyskania efektu,

·       koszt uzyskania efektu w fazie eksploatacji urządzenia,

·       trwałość efektu w czasie,

b)      w grupie mierników ekologicznych będą to mierniki zarówno dotyczące presji jak i stanu, a także mierniki skutków zdrowotnych:

·       stopień zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do środowiska,

·       poprawa stanu środowiska,

·       zmiana jakości wody do picia,

·       stopień rewitalizacji i wykorzystania terenów poprzemysłowych,

·       zmiany wielkości obszarów objętych uprawami,

·       zwiększanie obszarów aktywnych przyrodniczo,

c)      w grupie mierników świadomości społecznej zaproponowane zostały następujące:

·       poziom uświadomienia znaczenia ochrony środowiska,

·       udział społeczeństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska,

·       zróżnicowanie działań podjętych przez społeczeństwo,

·       ilość i rodzaj interwencji (wniosków) zgłaszanych przez społeczeństwo,

·       liczba, jakość i skuteczność kampanii edukacyjno-informacyjnych,

·       ilość procesów o odszkodowanie za zniszczenie środowiska.

Grupa mierników ekonomicznych będzie dostępna w instytucjach finansujących lub wspomagających finansowanie inwestycji związanych z ochroną środowiska. Konieczne będzie także śledzenie cen usług na rynku inwestycji oraz przegląd kosztów eksploatacji urządzeń ochrony środowiska.

Mierniki efektów ekologicznych są w znacznym stopniu dostępne jako wielkości mierzone w ramach systemów kontroli i monitoringu. Pomiary poziomów emisji i imisji są wykonywane w ramach działalności WIOŚ, IMGW, RZGW. Przyrost obszarów aktywnych przyrodniczo (lasów, łąk, terenów parkowych) znany jest instytucjom takim jak RDLP, Wojewódzki Konserwator Przyrody, dyrekcje parków krajobrazowych, organy wykonawcze gmin. Istotnym elementem jest monitoring zagospodarowania terenów poprzemysłowych, dla którego niezbędne będzie utworzenie katastru tych terenów oraz zestawu norm oceny terenów zanieczyszczonych i poprzemysłowych.

Mierniki społecznych efektów programu są wielkościami wolnozmiennymi. Są wynikiem badań opinii społecznej i specjalistycznych opracowań służących jakościowej ocenie udziału społeczeństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a także ocenie odbioru przez społeczeństwo efektów programu przez ilość i jakość interwencji zgłaszanych do wojewody.

7.3. System i procedury kontroli realizacji Programu

Instrumenty kontroli i monitoringu znajdują się w dyspozycji administracji specjalnych, które kontrolują respektowanie prawa, prowadzą monitoring sanitarny stanu środowiska, prowadzą monitoring wód (RZGW), administrują sektorami gospodarczymi ochrony środowiska (RDLP, RZGW), organizują ratownictwo ekologiczne (Straże Pożarne).

Burmistrz Gminy może być wspierany przez specjalnie do tego celu powołany Zespół Konsultacyjny, który będzie bezpośrednio nadzorował proces wdrażania Programu, zapoznając się z okresowymi raportami na temat wykonania zadań i efektów ekologicznych. Zespół Konsultacyjny powinien składać się z przedstawicieli różnych stron włączonych w realizację programu tak, aby możliwe stało się uzyskanie obiektywnych warunków uzgadniania współpracy w realizacji zadań i udziału we wdrażaniu Programu.

Wypracowane w trakcie wdrażania Programu procedury powinny stać się podstawą współpracy pomiędzy przedstawicielami poszczególnych szczebli decyzyjnych i innych środowisk.

Odbiorcą programu są mieszkańcy gminy, którzy subiektywnie mogą oceniać efekty wdrożonych przedsięwzięć. Ocenę taka można uzyskać np. poprzez wprowadzenie mierników świadomości społecznej.

Burmistrz Gminy powinien stworzyć harmonogram wdrażania Programu oraz określić główne działania w ramach zarządzania Programem. Do głównych zadań należy m.in.:

·       wdrażanie programu – koordynacja wdrażania Programu, współpraca z różnymi jednostkami, ocena wdrożenia oraz ocena realizacji i weryfikacji celów ekologicznych i kierunków działań,

·       edukacja ekologiczna i system informacji o środowisku – rozwój różnorodnych form edukacji, większe wykorzystanie mediów, szersze włączenie organizacji pozarządowych w proces edukacji i komunikacji ze społeczeństwem,

·       systemy zarządzania środowiskiem – wspieranie i promowanie zakładów wdrażających SZŚ.

·       monitoring stanu środowiska – informacje o stanie środowiska w gminie.

7.4. System i procedury weryfikacji Programu

Wdrażanie Programu powinno podlegać regularnej ocenie w zakresie określenia stopnia wykonania działań lub przedsięwzięć, określenia stopnia realizacji przyjętych celów, oceny rozbieżności pomiędzy przyjętym, a wykonanym programem i analizie tych rozbieżności.

Weryfikacji Programu dokona Burmistrz Gminy. W związku z tym, zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska z wykonania Programu Burmistrz Gminy sporządza co dwa lata raporty, które przedstawia Radzie Miasta i Gminy. Raporty takie należy przedstawić odpowiednio: do 01 stycznia 2009 r., 2011 r. i 2013 r. Będzie wówczas także możliwość zmian (weryfikacji) w zapisach Programu, gdyż cele, zadania Programu mogą ulegać zmianie, w zależności od sytuacji prawnej, społecznej, gospodarczej i ekologicznej.

Spis tabel